In de houdgreep der vergetelheid

Verschenen op Thuis in Brabant op dinsdag 12 februari 2012

“… daarna zagen ze toch werkelijk de beelden van het judotoernooi in Rotterdam, […] de camera zoemde in op wereldkampioen Anton Geesink 'die de nationale titelstrijd aan zich voorbij liet gaan', en daar stond hij zelf, de negentienjarige Simon Sigerius, aan de rand van de mat voor zijn finalepartij tegen Jan van Ierland.”

Dit is geen historisch verslag uit het judo-jaarboek van 1962 (want over dat jaar hebben we het), maar een zin uit de succesvolle debuutroman van Peter Buwalda: Bonita Avenue. Eindelijk kwam ik ertoe om me in dit boek te verdiepen en het lezen van de naam Jan van Ierland – rond 2 uur ’s nachts – bracht een glimlach om mijn lippen. Een geval van rehabilitatie? En dan nog wel uit onverwachte hoek: de literatuur!

Misschien is dit het moment om een en ander uit te leggen. Over kampioenen uit de vaderlandse sportgeschiedenis. Over kanjers die voor hun tijd overlijden en toch niet onsterfelijk worden. Over tv-programma’s die nalaten iemands naam te noemen, ook als daar een goede reden voor is. En over sportverenigingen die hun helden van weleer vergeten. Maar laat ik beginnen bij het begin. Een jaar of vier geleden liep ik over een Tilburgse begraafplaats. Voor mij geen ongebruikelijke bezigheid, want ik dwaal graag rond op plekken waar de geschiedenis zich in al haar rijkdom manifesteert. Zo ook hier, waar onder andere wielrenner Jan Pijnenburg en kunstschilder Nico Molenkamp hun laatste rustplaats vonden. Plots viel mijn oog op deze tekst:

Natuurlijk, er zijn meer mensen ‘plotseling op de weg’ aan hun einde gekomen. Maar om de een of andere reden wilde ik van deze man meer weten. Ik zocht in archieven, legde contact via mail, telefoon en Facebook en kwam er al snel achter dat ik het in de judohoek moest zoeken. Ik kreeg het - helaas nooit gebelde - 06-nummer van Anton Geesink (“zij waren goede vrienden”), bekeek met twee zussen van Jan beelden van weleer en wat bleek: mijn zoektocht was niet voor niets geweest. Jan van Ierland bleek letterlijk en figuurlijk een grote Tilburger. Hij behoorde begin jaren ‘60 met Anton Geesink tot de beste judoka’s ter wereld. Hoogtepunt van zijn carrière was het EK van 1961, waar hij twee keer Europees kampioen werd: met het Nederlandse team en individueel.

Maar toch… buiten de echte 'incrowd' sprak ik niemand bij wie de naam Jan van Ierland ook maar enigszins een belletje deed rinkelen. Zelfs niet bij de secretaris van Judoklub Tilburg, de vereniging waar Jan zijn triomftocht begon en die nog jaren na zijn overlijden het Jan van Ierland-toernooi organiseerde. Terwijl bij zijn begrafenis in 1964 de hele Nederlandse judowereld nog uitliep. Hoe is dat mogelijk? Natuurlijk, we hebben het over 50 jaar geleden en mettertijd gaat het geheugen gaten vertonen, ook het collectieve geheugen. En natuurlijk: Anton Geesink bleek uiteindelijk de echte judo-crack, zeker toen hij eind 1961 drie Japanners versloeg en wereldkampioen werd. Maar biedt de herinnering aan dat succes niet juist de gelegenheid om ploeggenoot Jan van Ierland uit de vergetelheid te trekken?

Het NOS-programma Andere tijden sport liet die kans in ieder geval aan zich voorbijgaan. 50 Jaar na de bijzondere overwinning van Geesink zonden zij met De nacht van Anton Geesink een bijna minutieus verslag uit van het bewuste WK. Het WK waar Nederland met drie sportmannen aantrad. Hier staan ze, gefilmd net na de overwinning die Anton de wereldtitel bezorgde. In het midden uiteraard Anton Geesink. Links Hein Essink, die in de betreffende uitzending als een reporter ter plaatse nagaat wat hij nog herkent van de locatie van toen. Nummer drie wordt niet eens genoemd en alleen insiders zullen ‘m herkennen, rechts in beeld. Inderdaad: Jan van Ierland.

Maar ach, het is zoals het is. Sportcarrières duren zelden een mensenleven en het lukt slechts enkelen om daarmee een langdurige plek in het collectieve geheugen te bemachtigen. Sommigen verwerven alsnog die plek in hun tweede carrière als trainer, sportcommentator of medepresentator van een populair tv-programma. Veel judoka’s begonnen een sportschool en bleven zo een bekende naam in de judowereld. Jan van Ierland niet. Zijn naam werd vergeten, tot hij weer opdook als figurant in de literatuur. En daarmee wellicht uit de houdgreep van de vergetelheid!